بیش از ۲۸ روز از آغاز اختلالات اینترنت در سراسر کشور  می‌گذرد. این اختلالات به دنبال تجمعات پس از مرگ مهسا امینی، دختر 22 ساله  اهل سقز در تهران شروع شد و سپس به قطعی­‌های بلند مدت تبدیل شد.

از نگاه فعالان سیاستی تک بُعدی قطع اینترنت اثرات منفی آن بر تجارت غیرنفتی محرز است. اما سطح تاثیرپذیری این تصمیم در صادرات و واردات کالا و خدمات متفاوت است. به طوری که اثر آن بر افت صادرات بیش از واردات خواهد بود.

در این بین اثر این رویداد بر اساس نوع کالای صادراتی  نیز متفاوت است. داده‌های موجود نشان می‌دهد، در این کوتاه مدت اثر پذیری اقلامی همچون  محصولات کشاورزی قابل توجه است؛ اما در طولانی مدت این اثرپذیری را در اکثر اقلام می‌توان دید. زیرا به باور فعالان اقتصادی، «آی سی تی» یک صنعت محدود به خودش نیست و بورس، بانک، بیمه، حمل‌و‌نقل، تولیدکننده، واردکننده و صادرکننده همگی متکی به آن هستند؛ صنعتی که  3.3 درصد جی دی پی کل کشور متکی به آن است و پیش‌بینی می‌شود، اگر روند قطعی اینترنت طولانی‌تر شود، فضای اقتصادی بیش از پیش آسیب خواهد دید و  درآمد ارزی کشور کاهش پیدا خواهد کرد. گذشته از اینکه با افت اشتغال پایدار و با دوام مواجه خواهیم شد.
براین اساس فعالان اقتصادی نسبت به  ادامه این سیاست هشدار می‌دهند. به باور آنها تداوم این سیاست می‌تواند منجر به از بین رفتن برخی بازارهای تجاری ایران شود.

به باور بازرگانان، اگرچه شرکای خارجی آنها در کوتاه مدت در مورد شیوه مراودات تجاری تصمیم‌گیری نمی‌کنند؛ اما ادامه این شرایط و یا تکرار آن منجر به حذف ایران از لیست آنها می‌شود. این موضوع شاید در مورد کالاهایی خاص مثل فرش ایرانی چندان مصداق نداشته باشد. اما در مورد بخش قابل توجهی از کالاهای صادراتی ایران که تولیدکنندگان بسیاری در جهان دارد؛ صادق است.

البته  کشورهای طرف معامله  در شکل‌گیری شدت و ضعف اثر این رویداد نقش دارند. به گفته فعالان اقتصادی، در شرایط خاص، اصولا شرکای آنها در کشورهای ژاپن، کره‌ و اروپا حساس‌تر می‌شوند و سیاست محدود کردن مبادلات را در دستور کار خود قرار می‌دهند. اما در مقابل بازرگانان روسیه، چین، افغانستان و عراق اهمیت زیادی به مسائل داخلی ایران نمی‌دهند و به مراوداتشان تا جایی که به آنها صدمه نزند؛ ادامه می‌دهند.

کاهش تجارت مهر ؟

قطعی‌های ممتدد اینترنت بر حجم تجارت مهر ماه چقدر اثر منفی خواهد گذاشت؟ فعالان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند؛ بی‌شک حجم تجارت ایران به دنبال قطعی‌های ممتد اینترنت و به تبع حجم تعاملات تجاری کاهش پیدا خواهد. اما این موضوع اثر آنی بر تجارت مهر ماه نخواهد گذاشت. به تعبیر دیگر  مشخص نیست؛ چه میزان از افت تجارت در آمار مهر منعکس شود. زیرا بخشی از آمار تجارت این ماه به مبادلات و مذاکرات ماه‌های گذشته باز می‌گردد. البته پیش‌بینی می‌شود، کاهش حجم صادرات برخی اقلام کشاورزی در آمار این ماه اثر بگذارد. این موضوع را صدرالدین نیاورانی؛ نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی تایید می‌کند. او می‌گوید: صادرات مهر ماه ما قطعا کاهش پیدا می‌کند. نیاورانی با اشاره به قطعی ممتد اینترنت می‌گوید؛ این اتفاق باعث شده ما نتوانیم با باغداران در ارتباط باشیم و کالای آنها را برای طرف های خارجی ارسال کنیم. البته در این مدت ارتباط ما با شرکای خارجی هم قطع شد.

برهمین اساس نتوانستیم سفارش‌های جدید بگیریم. حتی برخی سفارش‌های که قطعی نشده بود کنسل شد. به باور او این رویداد در تردد کامیون‌داران نیز اثر گذاشته بود  و منجر شده بود که آنها صرفا در برخی از ساعات روز  بار حمل کنند. 

علی محمد شریعتی مقدم؛ رئیس هیأت مدیره صندوق توسعه زعفران نیز موضوع توقف سفارش‌های جدید از سوی شرکای خارجی را تایید می‌کند؛ عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی می‌گوید: در این مدت همه کارهای ما متوقف شده است. بازاریابی جدید متوقف شده است و بی‌شک ما با کاهش حجم مبادلات تجاری روبرو خواهیم شد.  

سید حمید حسینی؛ دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نیز براین باور است قطعی اینترنت اثر منفی بر تجارت خارجی خواهد گذاشت. او می‌گوید: در این مدت گذشته از اینکه تعاملات ما با شرکت‌های داخلی دچار اختلال شد. نتوانستیم با شرکای خارجی خود نیز تعامل داشته باشیم. حسینی با اشاره به اینکه با تجار عراقی کار می‌کند؛ می‌گوید: در عراق تجار از پلتفرم «واتس آپ» استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل یک مدت کلا ارتباط ما با آنها قطع شد. حتی با ایمیل‌های نیز به سختی داده‌ها و اطلاعات را مبادله می‌کردیم. او در ادامه با اشاره به اینکه هنوز واکنش منفی از شرکای خارجی برای توقف ادامه فعالیت نداشتیم؛ تاکید می‌کند؛ حجم صادرات به دلیل اختلالات موجود کاهش پیدا خواهد کرد.

درخصوص موضوع کاهش حجم تجارت، محمد مهدی نهاوندی عضو هیات مدیره فدراسیون واردات ایران نظری مخالف دارد. او معتقد است، به دلیل محدود بودن شرکای ایران و اینکه کشورهای همچون عراق و افغانستان اهمیتی به مسائل داخلی ایران نمی‌دهند و از طرفی کشورهای همچون روسیه و چین در هر شرایطی حاضر به فعالیت هستند؛ بعید است، حجم تجارت نفتی و غیرنفتی ایران کاهش پیدا کند. البته او به تردید همتایان روسی خود برای ادامه همکاری اشاره می‌کند و می‌گوید: من خودم یک هفته نمی‌توانستم با شرکای روس ارتباط بگیرم؛ روس‌ها عمدتا با پلتفرم «واتس آپ» کار می‌کنند و من نمی‌توانستم به آنها بگویم پلتفرم «بله» نصب کنید. در نهایت زمانی که با آنها ارتباط گرفتم، از من سوال کردند؛ بهتر نیست کالا را در زمان دیگری ارسال کنند که من گفتم جای نگرانی نیست و بدین ترتیب تعاملات برای ارسال کالا ادامه یافت. 

موضوع نگرانی تجار خارجی از اختلال در ارتباطات را برخی دیگر از  فعالان اقتصادی تایید کردند؛ به باور آنها وقتی سیاستگذار به صورت ناگهانی دستور قطع اینترنت را صادر کرد. ما عملا نتوانستیم با شرکای خارجی ارتباطی بگیریم. این رویداد یعنی نااطمینانی در تجارت که  بسیار آسیب‌زاست؛ زیرا تجار صرفا در فضای امن به مبادله می پردازند. درنتیجه این مسائل در تعاملات ما اثر می‌گذارد. البته نهاوندی می‌گوید: اصولا تجار سریع تصمیم نمی‌گیرند؛ ولی اگر این موضوع ادامه‌دار شود؛ شاید در تصمیماتشان تغییر ایجاد کنند.

عبدالرضا صالحی، دبیر انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین معدنی نیز درباره اثرات قطعی‌های مکرر اینترنت می‌گوید: اثر این اتفاق در کوتاه مدت قابل رویت نیست؛ بویژه در مورد کالاهای گروه ما که ماشین‌آلات سنگین است. اما در مورد سایر کالاها حتی  امکان کاهش در مهر هست. او در خصوص اثر اختلالات اینترنتی بر تعاملات داخلی و خارجی نیز می‌گوید: در این مدت شرکت‌های ما در تعامل با معادن به شدت دچار مشکل شدند؛ در ارتباط با سامانه های داخلی هم مشکل داشتند. او می‌افزاید: در این فضا ما به تبع در زمینه تعامل با شرکای خارجی دچار مشکل شدیم؛ مشکلاتی که کم و بیش ادامه دارد. چون شرکت‌های ما نمی‌توانند به شرکای خارجی خود بگویند؛ پلتفرم داخلی ایران مثل «گپ» یا «بله» را نصب کنند.

مرتضی میری، عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران نیز افت تعاملات داخلی  و خارجی بازرگانان را تایید می‌کند و می‌گوید: کسب و کار ما در این مدت واقعا خوابیده است؛ ارتباط ما با کل زنجیره تامین از جمله تولیدکنندگان قطع است. برهمین اساس نیز نتوانستیم سفارش جدیدی داشته باشیم. او پیش‌بینی می‌کند، میزان تجارت به واسطه قطعی اینترنت کاهش یابد. اما اعلام می‌کند: شرکای خارجی‌اش مخالفتی با ادامه همکاری با آنها نداشتند. میری تاکید می‌کند؛ موضوع ادامه همکاری تجار اصولا به این بر می‌گردد که آیا این اتفاقات تکرار می‌شود یا نه؛ در ضمن نوع کالای صادراتی نیز در نحو مراودات موثر است. کالای مثل فرش ایرانی چون رقیب کمی دارد، مشتری صرفا در شرایط خیلی خاص از خریدش منصرف می‌شود. اما در مورد کالاهایی که تولیدکنندگان متعددی در جهان دارد، معمولا تجار به سرعت به دنبال جایگزین می‌کردند. البته در مورد همین کالاها نیز ما بازار خود را از دست نمی‌دهیم. چون تاجر هیچ گاه احساساتی عمل نمی‌کنند؛ ولی اگر شرایط کنونی دو الی سه ماه ادامه یابد؛ احتمالا شرکای تجاری ما در مورد ادامه همکاری با ما تجدید نظر خواهند کرد.

‌محمدرضا نجفی منش، رئیس کمیسیون تسهیل کسب  وکار  اتاق بازرگانی تهران در این باره می‌گوید، این رویداد اثر منفی خود را نه تنها بر تجارت بلکه بر اقتصاد گذاشته است. او معتقد است: این رویداد تمام تعاملات داخلی و خارجی را تحت شعاع قرار داده است. اما در شرایط کنونی در مورد اثرات آن نمی توان آماری ارائه کرد. 

او در مورد روند مبادلات شرکت خود با تجار چینی می‌گوید: با توجه به اینکه تجار چین از اپلیکیشن «وی چت» استفاده می‌کنند. ما در جریان قطعی اینترنت نیز کماکان می‌توانستیم با شرکای خود در تماس باشیم و« وی چت » وصل بود و مشکلی نداشتیم. او ادامه می‌دهد: البته برخی از تجار که از سایر پلتفرم‌ها استفاده می‌کردند در تعاملاتشان با مشکل مواجه شدند. ضمن اینکه این موضوع بر تجارت داخلی هم ا‌ثر گذاشته است. به طوری که ظرف یک هفته قطعی اینترنت حجم فروش ما 25 درصد افت کرد.  نجفی منش در ادامه به سیاستگذاران پیشنهاد داد؛ برای مدیریت کشور به دنبال راه کارهای دیگری غیر از قطع کردن اینترنت بروند.

سید محمد سجادی‌فرد، عضو انجمن صنایع لوازم خانگی ایران نیز با اشاره به اینکه مبادلات داخلی و خارجی آنها به دنبال قطعی اینترنت به شدت افت کرده است. می‌گوید: البته هنوز پیامی برای توقف مبادلات دریافت نکرده ایم.

‌محمود نجفی عرب؛ رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران نیز با اشاره به اینکه این رویداد در تمام ابعاد تعاملات تجاری اثر گذاشته است؛ می‌گوید:‌‌‌ اما نمی‌توان به این زودی در مورد نتایج آن سخن گفت. او می‌افزاید: هنوز پیامی در خصوص توقف مبادلات تجاری دریافت نکرده‌ایم و بعید به نظر می‌رسد این روید اثر منفی بر میزان تجارت خارجی کشور بگذارد.

موضوعی که محمد خلیقی یکی از صادرکننده نیز تایید می‌کند؛ او همچون  سایر همکارانش در مورد اینکه هنوز پیامی مبنی بر توقف مبادلات تجاری از سوی شرکای خارجی دریافت نکرده است؛ اشاره می‌کند و می‌گوید: اثر این سیاست در آینده بیش از پیش قابل مشاهده است. البته امروز به خوبی مشهود است که ما با کاهش تجارت مواجه خواهیم شد.  

در بین فعالان اقتصادی ‌محمد عرب‌، رییس کمیسیون صادرات جامعه صنعت کفش ایران تنها صادرکننده‌ای بود که معتقد بود؛ به دنبال قطعی اینترنت هیچ مشکلی در جریان فعالیتش ایجاد نشده است و در آینده نیز با کاهش صادرات مواجه نخواهیم شد.