خاندوزی وزیر اقتصاد با ارسال نامه‌ای به رئیس کل بانک مرکزی نسبت به انحراف چشمگیر برخی بانک‌های خصوصی در نسبت تسهیلات به سپرده در استان‌ها و زیرپاگذاشته شدن عدالت منطقه ای در دسترسی به تسهیلات بانکی هشدار داد و برای بانکهای متخلف خط و نشان کشید. اما سؤال اینجاست که اولاً نسبت تسهیلات به سپرده بیانگر چیست و چه عواملی در کم یا زیاد بودن این نسبت در اقتصاد ایران مؤثر هستند و ثانیاً وضعیت این نسبت در میان بانکهای دولتی و خصوصی و در استانهای مختلف کشور چگونه است؟

سود بازارهای موازی عامل کاهش تسهیلات بانکی

یکی از نسبت‌های کاربردی و مهم در صنعت بانکداری «نسبت تسهیلات به سپرده» است. این نسبت نشان می‌دهد چه میزان از سپرده‌های جذب شده توسط بانک‌ها پس از کسر سپرده قانونی به صورت تسهیلات در اختیار مردم و مشتریان قرار گرفته است. عوامل مختلفی در ایجاد این نسبت نقش دارد که یکی از آنها سودبازارهای موازی است که بانکها به جای تسهیلات­دهی می­توانند به آنها مراجعه کنند. در شرایط تورمی بانک‌ها در بازار سپرده به دلایلی مجبورند با نرخ بالاتری از نرخ اعلامی بانک مرکزی سپرده‌ها را جذب کنند و در نتیجه برای بانک‌ها به صرفه نیست که با نرخ مصوب بانک مرکزی اقدام به اعطای تسهیلات نمایند، با این حال سود خوب بازارهای موازی از جمله بازار بورس و بازار دارایی نظیر مسکن، خودرو ، ارز و طلا و... سبب شده تا بسیاری از بانک‌ها وسوسه شوند تا بخشی از سپرده‌ها را وارد بازار سهام نمایند تا سود ۱۸ تا ۲۰ درصد یکساله را گاهی در یک یا دو ماه بدست آورند. یکی دیگر از دلایلی که می ­واند موجب کاهش نسبت تسهیلات به سپرده شود، ناترازی بانکی و در واقع بیشتر بودن نسبت بدهی به دارایی و زیان انباشته بانک­هاست که باعث می شود بانکها مجبور شوند به جای استفاده از سپرده‌ها برای امور بانکداری و اعطای تسهیلات، سپرده‌های جدید را در قالب پرداخت سود به سپرده‌های قبلی استفاده نماید و در نتیجه قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌ها کاهش می یابد.

نمره مردودی بانکهای خصوصی در ارائه تسهیلات بانکی

بررسی عملکرد برخی بانک‌های خصوصی و موسسه­های اعتباری در پرداخت تسهیلات  عملکرد بسیار ضعیف و حتی صفر را در برخی استان­ها و مناطق کشور نشان می­دهد. بیشتر بانک­های خصوصی و موسسه های اعتباری دارای نسبت تسهیلات به سپرده زیر ۱۰۰ درصد بوده و حتی در بین آنها برخی بانک ها در شماری از استان­ها، دارای عملکرد صفر و زیر ۵ درصد نیز هستند. در بین بانک­های خصوصی و موسسه های اعتباری، ۳ بانک دارای پایین ترین نسبت های تسهیلات به سپرده ها هستند به طوری که در بیشتر استان­ها نسبت تسهیلات به سپرده آنها، صفر ثبت شده است. دو بانک هم در شماری از استان‌ها دارای عملکرد صفر و در برخی نیز عملکرد های زیر پنج درصد بوده اند و در بقیه استان ها عملکرد بالاتر داشته اند. در جایگاه بعدی دو بانک نیز در معدودی از استان ها دارای عملکرد صفر، در برخی پایین و در سایر استان‌ها عملکرد متوسط و بالا داشته اند. سایر بانک ها و موسسه های اعتباری نیز اگرچه عملکرد صفر در استان ها نداشته اند، اما شماری از آنها دارای نسبت تسهیلات به سپرده زیر ۱۰ درصد بوده اند به طوری که در برخی استان ها رقم ۳.۸ درصد و ۴.۸ درصد نیز ثبت شده که بسیار تامل برانگیز است. نسبت پایین تسهیلات بانک‌های خصوصی نشان می‌دهد که این بانک‌ها به جای کارکرد اصلی خود، مشغول بنگاه‌داری هستند که به فریز شدن بخش عمده‌ای از منابع بانکی در بخش‌های غیرمولد و جلوگیری از حرکت نقدینگی بانک‌ها به سوی تولید منجر می‌شود.

زیرسؤال رفتن عدالت منطقه ای در بهره برداری از منابع بانکی

از سوی دیگر بررسی این نسبت که نشان دهنده میزان عدالت در بهره­برداری از منابع بانکی است، پرده از  ناعدالتی شدید در دسترسی به تسهیلات بانکی میان استانهای مختلف کشور برمی­دارد، به­گونه­ای که آمارها نشان می­دهد سپرده­های جمع­آوری شده در برخی استان­ها صرف همان استان نشده، بلکه در استان­های برخوردارتر مورد استفاده قرار گرفته است و این امر نشان دهنده زیرسؤال رفتن عدالت منطقه ای در بهره برداری از منابع بانکی است که روند توسعه استان های کم برخوردارتر را دچار چالش می­کند و دسترسی مالی افراد ساکن در این استان ها را کاهش می­دهد. از سوی دیگر شکاف شدیدی میان نسبت تسهیلات به سپرده میان بانکهای دولتی و غیردولتی وجود دارد و در حالی که نسبت تسهیلات به سپرده در بانکهای دولتی بالاست، این آمار در میان بانکهای غیردولتی و به اصطلاح خصوصی رقم پایینی را نشان می­دهد. به گفته وزیر اقتصاد در استان بوشهر نسبت تسهیلات به سپرده بانک‌های دولتی ۸۳ درصد است و این نسبت در مورد یکی از بانک‌های غیردولتی ۶ درصد، بانک غیردولتی دیگر ۵ درصد و بانک غیردولتی دیگری ۳ درصد است و می‌توان گفت ۹۷ درصد سپرده‌های مردم استان بوشهر به خارج استان و پروژه‌های استان‌های برخوردار ارسال می‌شود. در استان کرمانشاه نیز وضعیت خیلی متفاوت نیست و  نسبت تسهیلات به سپرده بانک دولتی ۹۶ درصد است، اما برخی از بانک‌های غیردولتی ۱۳ و دو بانک نیز ۱۱ درصد و یک بانک تنها ۶ درصد منابع جذب شده استان را به پروژه‌های استان برمی‌گردانند. در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، آذربایجان شرقی و چهار محال و بختیاری، دو بانک غیردولتی ۴.۵ یا ۵ درصد سپرده‌های مردم را در استان سرمایه گذاری می‌کننند.

تعطیلی و عدم اجازه توسعه شعبه های بانک متخلف

وزیر اقتصادبا علم به موارد فوق اعلام کرد: بانک مرکزی نسبت تسهیلات به سپرده را حداقل ۵۰ درصد را مشخص کرده که بر این اساس، بانک‌ها باید سپرده‌های جذب شده را صرف پروژه‌های استان و اعطای تسهیلات خرد به مردم کنند. اما از آنجایی که عمده بانکها این نسبت قانونی را رعایت نمی­کنند خاندوزی پیشنهاد کرده است که پس از اتمام مهلت قانونی امکان توسعه شعب از بانکهای متخلف گرفته می شود و شعب بانکهای متختلف نیز تعطیل می شود. وزیر اقتصاد امیدوار است با پیاده سازی سیاست های فوق بازدارندگی لازم در بانکهای متخلف ایجاد گردد.